İster Siyam, ister İran veya evcil kısa tüylü olsun, yüz milyonlarca kedi dünya çapında insanlarla birlikte yaşıyor; ancak popülerliklerine rağmen bilim insanları kedilerin evcilleştirilme tarihini çözmekte zorlanıyor. Yeni bir genom çalışması, kedi evcilleştirmesinde önemli bir dönüm noktası olan Kuzey Afrika’dan Avrupa’ya evcil kedilerin gelişinin zamanlamasını belirleyerek bu soruya bazı ipuçları sunuyor. Bilim insanları, evcil kedilerin yaklaşık 2.000 yıl önce, erken Roma İmparatorluğu döneminde, muhtemelen deniz ticareti yoluyla Avrupa’ya girdiğini buldu. Bu tüylü öncülerden bazıları, Akdeniz’de sefer yapan gemilerde fare avlamak için denizciler tarafından getirilmiş olabilir. Gemiler, Mısır’ın verimli tarlalarından tahılları Roma’ya ve uçsuz bucaksız Roma İmparatorluğu’ndaki diğer şehirlere hizmet veren limanlara taşıyordu.
Bulgular, evcilleştirmenin tarih öncesi dönemlerde, muhtemelen 6.000 ila 7.000 yıl önce, antik Yakın Doğu’dan gelen çiftçilerin kedileri de yanlarında getirerek ilk kez Avrupa’ya göç etmesiyle gerçekleştiği yönündeki uzun süredir kabul gören düşünceyi çürütüyor.
Science dergisinde yayımlanan çalışmanın başyazarı, Roma’daki Tor Vergata Üniversitesi’nden paleogenetikçi Claudio Ottoni, “Araştırmamız, Avrupa’daki evcil kedilerin en eski genomlarının, MS 1. yüzyıldan başlayarak Roma imparatorluk döneminden itibaren var olduğunu gösterdi” dedi.
Çalışmada, Avrupa ve Orta Doğu’daki 97 arkeolojik alandan ve günümüz kedilerinden elde edilen genetik veriler kullanıldı. Araştırmacılar, yaklaşık 10.000 yıl öncesinden MS 19. yüzyıla kadar uzanan 225 evcil ve vahşi kedi kemiğini analiz ederek 70 antik kedi genomu oluşturdu.
Bilim insanları, Avrupa’daki tarih öncesi alanlarda bulunan kedi kalıntılarının erken dönem evcil kedilere değil, vahşi kedilere ait olduğunu keşfetti.
İnsanlar tarafından evcilleştirilen ilk hayvanlar, modern kurtlardan ayrılan kadim bir kurt popülasyonunun soyundan gelen köpeklerdi. Afrika yaban kedisinin soyundan gelen evcil kedi ise daha sonra ortaya çıktı.
“Evcil kedilerin Avrupa’ya getirilmesi önemlidir çünkü insanlarla uzun vadeli ilişkilerinde önemli bir anı işaret ediyor. Kediler, yeni bir kıtaya gelen sıradan bir tür değil. İnsan toplumlarına, ekonomilerine ve hatta inanç sistemlerine derinlemesine entegre olmuş hayvanlardır,” diyor Roma’daki Tor Vergata Üniversitesi’nden paleogenetikçi ve çalışmanın ortak yazarı Marco De Martino.
Genom verileri, Kuzey Afrika’dan Avrupa’ya iki kedi girişi olduğunu ortaya koydu. Yaklaşık 2.200 yıl önce, insanlar vahşi kedileri kuzeybatı Afrika’dan Sardinya adasına getirdiler ve mevcut vahşi kedi popülasyonu bu göçmenlerin soyundan geliyor.
Ancak bunlar evcil kediler değildi. Yaklaşık iki yüzyıl sonra Kuzey Afrika’dan yayılan ayrı bir yayılım, Avrupa’daki modern evcil kedinin genetik temelini oluşturdu.
Çalışmanın bulguları, kedi evcilleştirmesinde merkezi bir bölgenin olmadığını, Kuzey Afrika’daki çeşitli bölge ve kültürlerin rol oynadığını ileri sürüyor. Bunu, Kraliyet Belçika Doğa Bilimleri Enstitüsü’nden zooarkeolog ve çalışmanın ortak yazarı Bea De Cupere söylüyor.
De Cupere, “Kuzey Afrika’dan gelen genetik dalgaların zamanlaması, Akdeniz çevresindeki ticaretin büyük ölçüde yoğunlaştığı dönemlerle örtüşüyor. Kediler muhtemelen tahıl gemilerinde etkili fare avcıları olarak seyahat ediyorlardı, ancak aynı zamanda dini ve sembolik öneme sahip değerli hayvanlar olarak da seyahat ediyor olabilirler,” dedi.
Örneğin kediler, panteonunda kedi tanrılarının da bulunduğu ve kraliyet ailesinin kedileri evcil hayvan olarak beslediği, hatta bazen onları görkemli tabutlara gömmek için mumyaladığı eski Mısır’da önemliydi.
Avrupa’nın her yanına yayılmış karakolları bulunan antik Roma ordusu ve maiyeti, kıta genelinde evcil kedilerin yayılmasında önemli bir rol oynamıştır. Bunu, Roma askeri kamplarında bulunan kedi kalıntıları da kanıtlamaktadır.
Çalışmada tanımlanan Avrupa’nın en eski evcil kedisi, günümüzün evcil kedilerine genetik olarak benziyor ve MÖ 50 ile MS 80 yılları arasında Avusturya’nın Mautern kasabasında Tuna Nehri kıyısındaki bir Roma kalesinde bulundu.
Ancak çalışmada kedilerin ilk evcilleştirildiği zaman ve yer ortaya konulmamıştır.
Ottoni, “Kedi evcilleştirme süreci karmaşıktır,” dedi. “Şu anda bildiğimiz şey, evcil kedilerin Kuzey Afrika’dan Avrupa’ya ne zaman geldiği. Daha önce ne olduğu ve nerede olduğu hakkında pek bir şey söyleyemeyiz.”
