Kramatorsk işgalin ilk günleriyle büyük bir göçe tanıklık etmiş bir kent. Halen Rus topçu birliklerinin menzili içinde olmasına karşın, cepheye yakın kentte beklenmedik şekilde bir nüfus artışı yaşıyor.
Rus ilerleyişine ve Ukrayna’nın doğudaki birçok yerleşimde sivilleri tahliye etmeye devam etmesine karşın burada binlerce kişi evlerine dönmeyi seçiyor.
Savaşın üçüncü yılı biterken birçok Ukraynalı, ülkenin görece daha güvenli bölgelerine yerleşmenin daha zor olduğun fark etti.
BBC ekibi, cepheye yakın kente geri dönen Kramatorsk sakinlerine bu dönüşün sebeplerini sordu.
Vita Brezhneva, Kramatorsk’taki evine dönüşünü her hatırladığında gözyaşlarına boğuluyor.
Nisan 2022’de işgalden birkaç ay sonra, buradaki birçok Ukraynalı gibi, güvenlik nedeniyle şehirden kaçtı.
O ayrıldıktan birkaç gün sonra Kramatorsk tren istasyonunu vuran saldırıda
Ukrayna’da neredeyse hiçbir yer tamamen güvende değil. Ancak cephe hattına yakın yerlerde risk daha yüksek.
Vita Brezhneva ilk ayların belirsizliği sonrası, Ukrayna ordusunun kazanımlarının da etkisiyle Kramatorsk’a geri dönmeye karar verdi.
Tren garı saldırısından sadece altı ay sonra yine evindeydi.
Kısmen görme engelli olan annesi, dükkanı ve dairesi onu orada bekliyordu.
Vita sonrasını gözyaşlarıyla anlatıyor:
“Köpeklerim dönüşümüzle her yeri koklamaya başladı. Nerede yemek yedikleri, uyudukları ve oynadıklarını hatırlıyor gibiydiler. Sonra sanki ‘Evimdeyim’ der gibi uzandılar. Hayvanlar bile anlıyor”
Köpekleri gezdirmek için apartmana yakın bir noktada yürüyüş sırasında bir patlama sesi geliyor.
Burada yaşayanlar için bu tanıdık bir ses.
Patlama, cephe hattının Vita’nın evinden sadece 20 km uzakta olduğunun çarpıcı bir hatırlatıcısı.
2014’te ayrılıkçılarla çatışmaların başlaması sonrası Kramatorsk, Donetsk bölgesinde lojistik bir merkez haline geldi.
Üç yıl önce işgalin başında Rusya’nın kente ilerleyişi durdurulsa da Kramatorsk sakinleri bugün bir kez daha aynı tehlikeyi güçlü bir şekilde hissediyor.
Rus güçleri yavaş ama istikrarlı bir şekilde ilerlerken, Kramatorsk sokaklarında yaklaşan çatışmaların gölgesi altında yaşam devam ediyor.
Vita, diğer birçok kent sakini gibi, bir daha asla Kramatorsk’tan ayrılmak zorunda kalmamayı umuyor.
Şehri yalnızca Rus işgali bir tehdit haline gelirse terk edeceğini söylüyor. Sesleri yakından takip ediyor.
Vita’ya ait köpek kuaförünün pembe duvar boyası, Kramatorsk’un bu mahallesindeki geleneksel gri binaların arasında göze çarpıyor.
Kuaför renkleriyle dikkat çekici olduğu kadar popüler de.
Salonun yoğun günde ilk müşteri Yorkshire terrier cinsi Zhora oluyor.
Zhora’nın sahibi Irina, Lyman şehrinden Kramatorsk’a taşındı. Çatışmalar ona ayrılmaktan başka seçenek bırakmamıştı.
Vita, “Köpek de geçici olarak yerinden edildi” diyor.
4,4 milyon kişi geri döndü
İlk çatışmalar sonrası Kiev’e kaçan Vita, 12 yaşındaki kızı ve dört köpeğiyle tek yatak odalı bir dairede yaşıyordu.
Bir kuaför salonunda iş buldu, ancak bu kendi işini yapmakla aynı şey değildi:
“Devletten yardım aldık. Bana 50 dolar ve kızım için 75 dolar. Ancak tek yatak odalı bir dairenin kirası bile ayda 150 dolar.”
Vita, Kramatorsk’taki dairesinin de faturalarını ödemek ve engelli annesine para göndermek zorundaydı.
Kamyon şoförü olarak çalışan eşinin desteği olmasaydı başaramazdı.
Vita, “Kramatorsk’tan ayrıldım çünkü kızımı korumak istiyordum” diye anlatıyor.
Sonra Kramatorsk’a dönmeye başlayan müşterileri gibi o da geri döndü.
Uluslararası Göç Örgütü, özellikle Donetsk bölgesinde yaşayanların sosyoekonomik zorluklar nedeniyle ayrıldıkları şehirlere geri döndüğüne işaret ediyor.
Örgüte göre Ekim 2024 itibarıyla, işgal sonrası göç etmiş kişilerin 4,4 milyonu, cephe hattı dahil, eski ikametlerine geri döndü.
Savaştan kaçarak ülkenin dört bir yanına dağılmış durumda halen yaklaşık 4 milyon kişi var.
Bazıları yeni topluluklarla kaynaştı ve yeni bir yuva kurdu. Bazıları ise terk ettikleri evlerine geri dönmeyi bekliyor.
Andriy Gorlov, işgalin ilk gününde Kramatorsk’tan ayrıldı.
2014’te ayrılıkçıların geçici olarak işgal ettiği kenti, Rus askerlerinin ele geçirmesinden korkuyordu.
Protestan bir din görevlisiydi ve işgal öncesinde de Rusların tehlikeli kişiler listesinde bulunduğunu anlatıyor.
Rusya yanlısı milislerin yakalanması halinde kendisine kötü muamele göstermesinden korkuyordu. Karısını ve kızını tekrar benzer bir tehlikeye maruz bırakmak istemedi.
Aile, Kiev yakınlarındaki bir kasaba olan Vişineve yerleşti. Ancak burada aradığı güvenliği bulamadılar.
Kiev’i hedef alan drone saldırıları ve buna karşılık veren hava savunma sistemleri onları düzgün uyutmuyordu.
Gorlov, “bütün gün kahve içiyorduk” diye anlatıyor.
‘En tehlikeli bölgelerden biri burası’
Ekim 2023’te Rus saldırıları sonrası Kiev’in elektrikiz kalmasıyla aile Kramatorsk’a geri dönmeye karar verdi.
Kramatorsk belediye başkanı BBC’ye işgal öncesi kentte 200 bin kişinin yaşadığını söyledi. 2022 baharında, cephe hattındaki şehirde 50 bin kişi vardı.
Ancak 2023 sonbaharı bir dönüm noktası oldu.
Gorlovlar gibi şehirden ayrılan 30 bin kişi geri döndü.
BBC’ye konuşan Donetsk bölgesi valisi Vadim Filaşkin, geri dönmek isteyenleri caydırmaya çalıştığını anlatıyor.
“Burası Ukrayna’nın en tehlikeli bölgelerinden biri” diyor ve devam ediyor:
“Çatışmaların devam ettiği bölgelere yakın yerleşimler halen tahliye ediliyor. Özellike çocuklu aileler için ayrılmak kanunen zorunlu”
Andriy ile görüşmemizden sadece birkaç gün önce, bir Rus bombardımanında evinin yakınındaki konut isabet aldı.
“Patlamaları duyduğumuzda ve daire sallanmaya başladığında, tüm aile banyoya sığındık” diye anlatıyor.
O korku dolu gün neyse ki kimse ölmedi. İkisi çocuk on kişi yaralandı.
Andriy, “Arka planda sık sık sürekli top atışları ve silah sesleri duyuyoruz” diyor:
“Yine de burada kendimizi daha huzurlu hissediyoruz” diyerek Kramatorsk’ta kendisine ihtiyaç duyulduğunu düşündüğünü söylüyor.
Andriy’nin kilisesi, halkın toplanma yeri oldu.
İnsanlar ruhsal destek almanın yanında, insani yardım için de geliyor.
Ayrıca pazar okulu da buradaki çocuklar için halen mevcut olan birkaç aktiviteden biri.
Aidiyet duygusu
Yürüyüşümüz sırasında Vita’nın evinin yakınındaki bir kayısı ağacı dikkatimi çekiyor.
Bunları büyük büyükannesinin diktiğini anlatıyor:
“Annem ve babam burada doğmuş ve büyükbabam ve büyükannem hayatları boyunca burada yaşamışlar. Ben Kramatorsk’un yerlisiyim,” diyor sesine yansıyan belirgin bir gururla.
“Kramatorsk’u seviyorum” yazan bir tabelanın önünden geçiyoruz.
Bu tür tabelalarda iki kelime arasında bulunan kalp, tıpkı kentin birçok sakini gibi savaşta zarar görmüş.
Vita bana şehrine olan sevgisinden bahsediyor.
Üç yılı doldurmak üzere olan savaşta sokakları daha az canlı hale gelmiş olsa da hayat devam ediyor.
Bir kaçış planı olduğunu anlatan Vita, bir daha ayrılmak zorunda kalması durumunda yaşlı annesinin de onunla birlikte gitmesinde ısrarcı olacağını söylüyor.
Tekrar tekrar “Burayı terk etmek istemiyorum” diyor.
Aynı anda bir hava saldırısı uyarısının sesi de havada asılı kalıyor.
